Te midden van de bewoning stichtte de dorpsheer in de vroege 12e eeuw een kerk ter ere van Maria: het huidige Boterkerkje. In het midden van de 12e eeuw lijken ze in die kerk een kapittel gesticht te hebben. Soortgelijke kapittels werden in die periode opgericht in Hilvarenbeek (13 km westelijker) en St.-Oedenrode (13 km noordoostelijker). Bovendien werd de kerk van Oirschot de moederkerk van een aantal oude parochies in de omgeving: Middelbeers, Oostelbeers, Vessem, Wintelre.
De parochie Oirschot (waar tot 1553 ook Best onder hoorde) en de heerlijkheid Oisterwijk vielen ruwweg samen. Ze beslaan 100 km2.
Denkbaar is ook dat de oprichting van de Sint-Petruskerk omstreeks 1268 een hertogelijk initiatief was, als tegenwicht tegen de 'heerlijke' Mariakerk. In 1240 is er een door de hertog aangestelde scholaster in het Oirschots kapittel(ONB 191.).
Steurs meent dat hertog Hendrik I reeds op het einde van de 12e eeuw een nieuwe nederzetting stichtte, waartoe in zijn visie de Mariakerk behoord zou hebben (blz. 259, noot 3.). Dat kerkgebouw is daarvoor echter een eeuw te oud en het ligt meer voor de hand de in 1268 gereedgekomen Petruskerk als een hertogelijke stichting te zien. Ook in Vught stonden er twee kerken: naast de Lambertuskerk een hertogelijke Petruskerk. Daar waren er echter ook twee afzonderlijke parochies (Kappelhof, 1995.). Het co-patroonschap zou te Oirschot deze tweespalt voorkomen hebben: het kapittel verhuisde naar de grotere nieuwe kerk en de parochie werd niet gedeeld.), is het wel degelijk denkbaar dat de hertog in het kader van zijn machtsopbouw ergens tussen 1232 en 1289 niet alleen de bouw van de Petruskerk initieerde, maar daarbij ook een nieuwe nederzetting en vrijheid vormde(Datering: kennelijk n 1232 (St.- Oedenrode, Eindhoven); en als onze hypothese juist is vóór het overeenkomen van de deling van Oirschot, in 1289 in ieder geval voor het kapittel blijkend uit ONB 439.