1300 - Het Oirschots kasteel en de watermolen als grens

In 1300 kocht Oisterwijk, van de Hertog, een groot stuk gemeynt tot op de stoep van het Oirschotse kasteel: de watermolen was de grens. De Oirschotse reactie liet echter op zich wachten tot 1312. In dat jaar kocht Oirschot een stuk gemeynt, dat grotendeels hetzelfde was als het Oisterwijkse van 1300. Maar toen het in 1385 tot een proces kwam tussen beide dorpen, kreeg Oirschot veruit het grootste stuk toegewezen volgens de nu nog bestaande grenzen.
Bovengenoemde betekent, dat er blijkbaar in 1300 al een kasteel en een watermolen waren in Oirschot.

heden - Geschiedenis van de Spoordonkse watermolen

Het is niet bekend wanneer de Spoordonkse Watermolen voor het eerst gebouwd werd. Er is ter plekke ook geen archeologisch onderzoek verricht. Bij de restauratie is daar ook geen opheldering uit gekomen. De molen heeft deel uitgemaakt van een complex waarbij de rentmeesterswoning, diverse landerijen en het kasteel of huis 'De Bergh', dat 100 meter zuidelijker lag, hoorde. Dit kasteel is in de achttiende eeuw gesloopt. De rentmeesterswoning staat nog aan de overzijde van de weg. Volgens een uitgave door de bewoners van de molen zou het oudste geschreven bericht over de Spoordonkse watermolen dateren uit 1453, toen op Sint Jansdag de molen verpacht werd door de rentmeester Johan van Merode aan molenaar Willem Schoemekers. Doch zoals hieronder zal blijken, dateert de watermolen reeds van voor 1320.
Johan de Merode was de zoon van Richard de Merode en Beatrix van Petershem. Zijn moeder, Beatrix van Petershem, bracht met haar huwelijk zowel de halve heerlijkheidsrechten van Oirschot als de Spoordonkse Watermolen mee. De watermolen bleef in het bezit van de familie van Merode tot 1714. In dat jaar werd de molen aangekocht door Maarten Christiaan Sweers de Landas, op dat moment Kwartierschout van Kempenland. Al eerder had Maarten Christiaan de heerlijkheidsrechten van Oirschot gekocht. In 1802 verkocht de weduwe van Carel Hendrik Jacob Sweers de Landas de Spoordonkse watermolen (koorn- en olie-molen) op een openbare verkoop. De molen werd in 1844 verpacht aan de familie van Esch. Deze familie kocht de molen met rentmeesterwoning op 2 januari 1900.

Deze watermolen werd in 1501 voor zes jaar gepacht door Jan en Henrick zonen van Jan Gerardus van der Lusdonck X Lijsbet Henric Gerart Sbyens. Maar ook 32 jaar later, in 1533, zien we dat de watermolen weer gebruikt wordt door een van onze voorouders. Genoemde Henrick van der Lusdonck pacht nu samen met zijn zoon Geraert de watermolen, meestal was dat voor zes jaar.
De Spoordonkse watermolen is een onderslag watermolen die voorheen bestond uit een koren- en oliemolen. De molen kwam op 2 januari 1900 in het bezit van de familie van Esch en is op dit moment nog steeds in hun bezit. De huidige eigenaar, Emile van Esch, is met zijn gezin woonachtig in het gedeelte dat voorheen de oliemolen was. Die is bij de restauratie verdwenen. De korenmolen is nu een te bezichtigen privémuseum en er kan kleinschalig graan gemalen worden. De molen is gelegen aan de Spoordonkseweg 130 in Spoordonk, vanaf Moergestel komend richting Spoordonk, op de grens met Spoordonk, direct aan de oever van de rivier de Beerze. Aan de overkant van de weg lag vroeger het kasteel/huize 'den Bergh', waartoe de watermolen in die tijd behoorde.